АХМАД ХӨВҮҮН ЗҮЧИЙН АЛТАН БАР УЛСЫГ ТАНИГТУН

 Тэгэхээр 1205 онд ахмад хөвүүн Зүчи хааны Алтан тугалын оронг амжилттай захирч чадсан нь цаашид алтан уулан дээрх алтан барсын оронг баруун зүгт ахмад хөвүүн амжилттай захирч чадсан билээ.

 

АЛТАН БАР УЛСЫН НУТАГ ТАНЬЦГАА

Хамгийн сонирхолтой нь Зүчи хааны Алтан бар улсын түүхийг 1206 онд эхлүүлсэн гэдгийг анх удаа Хүн төрлөхтөнд дуулгахад таатай байна. Эдүгэ цаг 1207 оны үйл хэргийг Их Монголын эхлэл гэж үздэг хүмүүс нь зөвхөн зүүн Азид хамаарах төсөөлөл юм. Тийм ч учраас зүүн Азид Бар улс болох гэсэн санаархал мөнхийн мөрөөдлийн хязгаар байж 1206-1986 оны хооронд 13 жаран туулан төөрөлджээ. 1206 оны үйл хэргийн мөн чанарыг таних цаг болжээ. Чухамхүү, алтан уулан дээрх алтан Бар улсын түүх 1206 онд баруун Саяны нурууны адагт өнөөгийн Барнауул хот орчимд эхэлжээ. Энэ бол дорнын Улс үндэстнүүдийн төрөөдлийн хязгаар Алтан бар улсын алтан нутаг байлаа.

ЗҮҮН АЗИД АЛТАН БАР УЛС БАЙХ БОЛОМЖГҮЙ

Тэмүүчин Чингис хааныг 1206 онд алтан Бар улсыг үүсгэн байгуулж, түүнээ Их Монгол гэж нэрлэсэн гэж өнөө хүртэл зүүн Азийн монголчууд итгэж үнэмшиж амьдарч иржээ. Харамсалтай нь зүүн Азид алтан Бар улс байх боломжгүйг Шинжлэх ухааны үндэслэлтэй таних боломтой. Даанч үүнийг ойлгоогүйн улмаас зүүн Азид алтан Бар улс болох гэсэн мөрөөдөл эцэстээ Их Монгол улсын оршихуйг зүүн Азид эвдлэн сүйтгэж эхэлжээ. Эрдэмтэн судлаачид чухам яагаад Их Монгол улс маш богино хугацаанд гарч ирээд маш богино хугацаанд мөхөн доройтсон шалтгааныг эрэн сурвалжлаад олдоггүй юм. Гэтэл энэ шилгаан маш энгийн, хятдын сүн мужийн зүгээс Жанчхүүгийн давааг давж хятдын цэрэг арми дагуулсан отгон дундач хөвүүн Хубилай, түүний хойчсийн дайсагнал эцэстээ Их Монгол улсын мөхлийг ирүүлсэн.

ЗУРГАА ДАХЬ УЛСЫГ АНХДАГЧТАЙ АНДУУРДАГГҮЙ ЮМ

Хубилайн зорилго бол Их Монгол улсын зүүн Азийн зургаа дахь Шар мөрөнд захирах байсан, түүнээ ойлгоогүйн улмаас Шар мөрний ай саваас буцаж дайрах үндэстэн Төрийн мангасчлах бодлого хэрэгжүүлсэн. Даанч үүнийг өнөөгийн Улс төр судлаачид ойлгодоггүй. Үндэстэн Төрийн мангасчлах бодлого бол ямар ч хүчирхэг Төр улсыг устган мөхөөх аюултайг Хэрлэнгйин Хөдөө арал, Хар зүрхний хөх нуурт мөн Орхоны хөндийн дорнын “түмэн амгалант 64 баганат” Өгөдэй хааны гурвалсан мөнгөн модны Орд улсын 1220-1239 оны түүх баталдаг юм. Уг нь “64 баганат Мөнгөн модны түмэн амгалант Өргөө” нь Орхоны хөндийн нэгэн дов дээрх яст мэлхийн оронд байж Шар мөрөний эхэн Газарзүйн байрлалыг таниулсан нь анхдагчийг зургаадагчтай андуурах боломжгүйг өнөө хүртэл дорныхон ухаардаггүй. Чухам л дорно дахинд яст мэлхийн орон Дээрхийн орон байж түүний дор хятдын хаалттай хот, хятдын хориотой хот, хятдын дотор газар байсанг ялгаж таних цаг иржээ. Хубилайн хятдын Юань улсыг Зүчи хааны Алтан Орд улстай андуурах боломжгүй.

Гэтэл, андуурсан шалтгаан маш энгийн, хэрэйд отгон бэрийг алтан ургийн хүн гэж андуурсанаас үүдэлтэй төөрөгдөл үүсч эцэстээ хятдын Юань улсыг үндэслэгч Хубилайг дагаж хятдын цагийн хүрдэнд 1260 оноос нэгдэж, 1235 онд Өгөдэй хааны мөхөөсөн хятдын эртний алтан улсыг сэргээх оролдлого түүхэн маш том алдааг эхлүүлсэн.