ТЭМҮҮЧИН ЧИНГИС ХААНЫ БӨРТ ИХ ХАТАНЫГ МӨН ТҮҮНИЙ ҮР ХОЙЧСИЙГ ДОРНОД МОНГОЛД ЭСЭРГҮҮЦДЭГ

 Өнөөдрийн Монгол оронд хүссэн хүсээгүй хоёр хуваагддаг дотоодын хуваагдал-мөнхийн сэдэв байдаг, тэр нь Зүүнгар, дөрвөн Ойрд ба Халхын голын ай савын хэмээх хуваагдал. Их Монгол улсын өмнө бас дараа нь энэ л хоёр хуваагдал дотоодын мөнхийн зөрчлийг үүсгэж байсан

БӨРТ ХАТНЫ УДМЫНХАН БА ОТОГ ХЭРЭЙД БЭРИЙН УДМЫНХАН ХООРОНД ТЭМЦЭЛДЖЭЭ

 Бөрт хатан эхийн хөвүүд охид, ахан дүүсийн удмыг эсэргүүцсэн отгон бэрийн удмынхан эцэстээ Тэмүүчин Чингис хааны ахмад гурван хөвүүд, ганц охин болоод ахан дүүсийнх нь эсрэг цэрэглэн хятдын Юань улсын их цэргийг хөдөлгөж байлаа. Үүнийг Өгөдэй хааны гуч хөвүүн Хайдуг Хубилайн хойчис эсэргүүцэх үед илүү тод харагддаг. \

 

 

ЭРТНИЙ ТҮҮХ ДОРНОД МОНГОЛД ДАХИНД ДАВТАГДЖЭЭ

Тэмүүчин Чингис хааны Бөрт их хатаныг мөн түүний үр хойчсийг дорнод монголд эсэргүүцэж, отгон хэрэйд бэр, түүний хөвүүдийн зүгээс эхлүүлсэн эсэргүүцэл тэмцэл нь эцэстээ 1201 оноос, 1232 оноос, 1242 оноос, 1252 оноос, 1239 оноос, 1260 оноос  Халхын голын шинэ дайныг өдөөсөн. Энэхүү дайны өмнөх үеийн эсэргүүцлийн үед хаан юугаа татарт олзлуулан хятдын алтан улсад хүргүүлэн алуулчихсан үе байсан. Яг ийм үед Орчун голын ай саваас эхэлж Есүхэй баатар Хэрлэн голын адгаас дуулгавар болгожээ. Ийнхүү, Хүлүн нуур-Далай нуурын орчимд дахин отгон худ нарын эсэргүүцэлтэй учирчээ.

БӨРТ ХАТАНГ ХОНГИРАД ИРГЭН ХҮН ДОРНОД МОНГОЛЧУУД ТӨСӨӨЛДӨГ

Бөрт хатан хонгирад иргэн хүн гэж төсөөлдөг, гэтэл Бөрт нь “нүдэндээ галтай, нүүртэй цогтойн удам”. Харин хонгирад иргэн нь “усан нүдтэй цусан зүрхтэй удам” учраас Хэрлэн голын адагт дорнод монголчуудын төсөөлөл бодит байдалтай нийцэхгүйг баталдаг.  Тэгээд ч хонги-ард иргэн нь усан нүдтэй, цусан зүрхтэйн удмынхан Далай нуурын зүүн эрэг дээр яахан нүдэндээ галтай байж чадах билээ.

ОРЧУН ГОЛД БӨРТ ХАТНЫ ЭХ ОРОНГ ХОНГИ АРД ИРГЭДИЙН УТАГТ ТӨСӨӨЛДӨГ

Орчун голынхны ойлголтоор Бөрт хатан нь Орчун голын ай савд Бөрт хатны Эх орон байдаг, тэрээр хонгирад иргэн хүн, яг тэнд Бөрт гүнжийг гурван мэргид хулгайлсан гэж одоо ч төсөөлдөг. Энэ төсөөлөл бурууг XXI зуунд дахин балгасан хотын мууг зайлуулах үедээ мэдэх боломжтой товтой цаг иржээ.

БИОЛОГИЙН БУЛААЛТ БАЙГААГҮЙ

Яг үнэндээ бол Биологийн булаалт байгаагүй харин Оюун санаа-Улс төрийн Эрх мэдлийн булаалт байлаа. Өөрөөр хэлбэл Есүхэй баатарын ахмад бэрийн Улс төр –Оюун санааны Эрх мэдлийг сэргээх зорилгоор Тэмүүчин гурван мэргидэд цэрэглэн оржээ. Ийнхүү, тэргэл улаан өдөр Тэмүүчин Чингис хаан яг л эцэг Есүхэй баатарын адилаар Хэрлэн голын зүгээс орчуны нутагт хонги ард иргэдийн нутагт довтолжээ. Тэмүүчин Чингис хааны ахмад хөвүүн Зүчи хаан нь тэргэл улаан өдөр гурван мэргидэд довтлон орж, Бөрт хатанг гурван мэргидийн олзноос чөлөөлжээ.

ТЭМҮҮЧИН ЧИНГИС ХААНЫ АХМАД ХӨВҮҮГ ДОРНЫХОН ГУРВАН МЭРГИДИЙН ОРХИДОС ГЭЖ ҮНЭЛЖЭЭ

Гурван мэргидийн олзноос чөлөөлөх үед Бөрт хатан эхийнхээ хэвлийд тээгдэж иржээ гэх мэдээгээр тухайн үедээ ахан дүүсийн дотор мэргидийн орхидос гэгдэж гадуурхагджээ. Энэ талаарх ахан дүүсийн хоорондох маргааныг эцэг тэмүүчин шийдвэрлэж байх үед Бөрт хатан эхийн ахан дүүсээс ахмад гурван хүүд сануулга өгч байдаг.  Энэ бол Тэмүүчин Чингис хааны ахмад хөвүүн Зүчи хааныг яг одоо хүртэл гурван мэргидийн орхидос мэтээр хандах Нийгмийн сэтгэлгээг одоо ч үргэлжилсээр байгаа. Гэхдээ яг ингэж ахмад хөвүүн Зүчи хааныг үгүйсгэн гутааг доромжилж байх даа Тэмүүчин Чингис хааны Зарлиг зөрчин түүнийг ч мөн гутаан доромжилж байдгаа мэддэггүй.